Altijd al een eiland willen kopen? Het kan nog steeds want in verre oorden zijn regelmatig onbewoonde paradijsjes in de aanbieding. Meestal deel uitmakend van een eilandenrijk, vaak met de bonus van een gunstig belastingklimaat. De aanschaf van een heel dorp, dat wordt wat lastiger. Toch was dat vroeger de gewoonste zaak van de wereld, zij het direct aangetekend dat je niet het onroerend goed van het dorp aankocht maar de ambachtsheerlijkheid. Je werd eigenaar van bepaalde rechten zoals het benoemen van bestuurders, kerkmeesters en rechtsprekers.
De titel ambachtsheer gaf status maar kende ook verantwoordelijkheden. Bij zware misdaden kon bijvoorbeeld de stem van de ambachtsheer de doorslag geven in “hals”zaken. De ambachtsheerlijkheid Noordwijkerhout is in de late middeleeuwen eeuwenlang eigendom geweest van de adellijke families Van Noortwijk, Boekhorst en Duivenvoorde. Laatste adellijke Heer van Noordwijkerhout was Arent van Duivenvoorde, in dit geval Arent de Zesde, want de voornaam komt veel voor in zijn familie. Deze Arent is in 1558 kinderloos gestorven waarna zijn neef Arent de Zevende zijn goederen erfde. Maar omdat hij geen zoon was van zijn naamgenoot kon geen sprake zijn van overdracht van het heerlijkheidsrecht over ons dorp via de nalatenschap. Er was sprake van een “quaad leen”, hetgeen betekende dat de Staten van Holland via haar beheerorgaan de Domeinen opnieuw moest besluiten of het recht toegekend kon worden aan de familie van Duivenvoorde. Dat is echter nooit gebeurd, het dorp bleef verstoken van een ambachtsheer of -vrouwe, want ook vrouwen konden de titel dragen.
Rond 1672 tekenen de dorpsbestuurders succesvol protest aan tegen de verkoop van het heerlijkheidsrecht door de Staten van Holland. Daarin worden zij geholpen door de andere dorpen van het baljuwschap waarvan Noordwijkerhout de hoofdvestiging was. Lisse, Hillegom en Voorhout steunen het protest. Hoewel we de precieze details van het protest niet kennen mogen we voorzichtig concluderen dat de bestuurders goed konden leven met de “heerloze” situatie. Maar in 1722 besluiten de Domeinen opnieuw tot verkoop van heerlijkheden, waaronder Noordwijkerhout. Je zou dan een uitgebreide brochure verwachten met alle aantrekkelijke kanten van ons aimabele dorp, maar nee hoor. Geïnteresseerden wordt slechts aangeraden de koopvoorwaarden goed te lezen. De veiling wordt aangekondigd via krantenadvertenties en aanplakbiljetten. Naast de heerlijkheid Noordwijkerhout willen de Domeinen van Holland ook verdienen aan de verkoop van de binnenduinen, bestaande uit honderden hectare geestland. Daaronder vallen de vier delen van het Langevelder duin plus het Kerkeduin van Noordwijkerhout. Dit betreft fysieke verkoop, je werd in dit geval dus eigenaar van de duingronden.
Het aanplakbiljet van de duinverkoop is bewaard gebleven. We weten hierdoor welke dorpsbewoners in 1722 pachters waren van de duingebieden. Leendert van Cappelle die op het Hoekgat in De Zilk woonde pachtte het noordelijke deel van het Langevelder duin. Ten zuiden van Leendert probeerde Cornelis Aardenburg van de boerenhoeve op het Paardenkerkhof het dagelijks brood te verdienen met wat veeteelt en wildvangst. Vervolgens vinden we bij de Ruigenhoek Jan Clinckan als pachter en ten zuiden daarvan huurde Cornelis van der Plas het gebied dat wij kennen als het Twistduin. Het Kerkeduin waarop de dorpskern is gebouwd werd gepacht door Gerrit Vrijer.
Allemaal leden van families die soms al tientallen jaren aan de Domeinen van Holland verbonden waren en nu moesten wennen aan het idee dat een particulier hun nieuwe pachtheer zou worden. De Amsterdammer Jan Six wordt eigenaar van drie delen van het Langevelder duin voor 9.000 gulden en Willem Baumont koopt het Twistduin voor 3450 harde Hollandse guldentjes. Het recht van de pachters dient gerespecteerd te worden. Het Kerkeduin tenslotte wordt voor 3250 gulden eigendom van dorpssecretaris Wijnant Mens. Ter vergelijk: tien jaar later wordt de totale jaarlijkse huurwaarde van alle woningen en boerderijen in het dorp getaxeerd op 2650 gulden. De ambachtsheerlijkheid Noordwijkerhout wordt voor 6600 gulden verkocht aan de Amsterdamse burger Simon Emtinck, die hiermee zijn status vergrootte en dat wilde weten ook, want hij noemt zich trots Heer van Noordwijkerhout.
